Δίαιτα χωρίς γλουτένη και πρόληψη εκδήλωσης κοιλιοκάκης
Η γλουτένη είναι μια πρωτεΐνη που βρίσκεται σε σπόρους όπως το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη και η σίκαλη, και μπορεί να προκαλέσει διάφορα συμπτώματα από το πεπτικό σύστημα. Τα συμπτώματα αυτά διακρίνονται σε: α) ανοσολογικού τύπου, β) αλλεργικού τύπου και γ) μη ανοσολογικού / μη αλλεργικού τύπου. Η κοιλιοκάκη είναι μια χρόνια ανοσολογική διαταραχή που οφείλεται στην κατανάλωση γλουτένης από ανθρώπους με γενετική προδιάθεση που φέρουν τα γονίδια HLA-DQ2 και HLA-DQ8. Η έκθεση σε ειδικά πεπτίδια της γλουτένης (μιας πρωτεΐνης που περιέχεται στα σιτηρά) προκαλεί την παραγωγή αυτοαντισωμάτων και χρόνια φλεγμονή του βλεννογόνου του λεπτού εντέρου που οδηγεί σε ατροφία των λαχνών και σύνδρομο δυσαπορρόφησης.
Αν και αρχικώς θεωρούνταν ως ένα σύνδρομο που αφορούσε μόνο τα παιδιά, η κοιλιοκάκη αναγνωρίζεται πλέον ως μια συνήθης αυτοάνοση συστηματική διαταραχή που αφορά το 1-3% του γενικού πληθυσμού, με συνεχώς αυξανόμενη τάση. Η αύξηση της συχνότητας της κοιλιοκάκης αποδίδεται σε διάφορους παράγοντες, κυρίως στην αλλαγή των συνηθειών της διατροφής κατά την πρώτη παιδική ηλικία.
Δίαιτα χωρίς γλουτένη: Πρέπει να ακολουθείται από τον γενικό πληθυσμό;
Οι ετικέτες τροφίμων και οι ισχυρισμοί της βιομηχανίας τροφίμων επηρεάζουν τη γνώμη του κοινού σε ό,τι αφορά την επιλογή και κατανάλωση των προϊόντων. Μελέτες έχουν δείξει ότι ετικέτες όπως «βιολογικά» ή «οργανικά» προϊόντα ενθαρρύνουν τους καταναλωτές να τα αγοράσουν θεωρώντας τα ως πιο υγιεινά.
Οι ισχυρισμοί ότι συγκεκριμένα προϊόντα περιέχουν κάποιο θρεπτικό συστατικό οδηγούν τους καταναλωτές στη γενίκευση ότι αυτά τα προϊόντα είναι ωφέλιμα στην υγεία. Για παράδειγμα, τα προϊόντα που φέρουν ετικέτες «χαμηλής περιεκτικότητας σε νάτριο», «φυσικό» και «ελεύθερο» ερμηνεύονται από τους καταναλωτές ως υγιεινά. Τέτοιου είδους επισημάνσεις οδηγούν τους καταναλωτές σε μεγαλύτερη κατανάλωση αυτών των προϊόντων διότι πιστεύουν ότι έχουν επιλέξει για να φάνε κάτι πιο υγιεινό.
Ο ισχυρισμός των προϊόντων «ελεύθερα γλουτένης» έχει κερδίσει τις προτιμήσεις των καταναλωτών έπειτα από το έντονο μάρκετινγκ με πρωταγωνιστές διάσημους ανθρώπους που διαφημίζουν ότι επιλέγουν τέτοιου είδους τρόφιμα χωρίς γλουτένη για να χάσουν βάρος. Ευπώλητα βιβλία ισχυρίζονται ότι η κατανάλωση γλουτένης σχετίζεται με πρόσληψη βάρους, άγχος και κατάθλιψη, η δε αποφυγή της γλουτένης σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης αυτοάνοσων παθήσεων.
Το 2015, δημοσκόπηση στην Αμερική έδειξε ότι περίπου 1 στους 5 καταναλωτές ανέφεραν ότι «προσπαθούν να εντάξουν ενσυνείδητα τα τρόφιμα χωρίς γλουτένη στη διατροφή τους». Επίσης, το 2015 μια άλλη μελέτη έδειξε ότι οι πωλήσεις τροφίμων χωρίς γλουτένη στην Αμερική απέφεραν κέρδη 1,6 δισ. δολαρίων στις αντίστοιχες εταιρείες που τα διέθεταν στην αγορά (δεδομένα 2016). Σύμφωνα με το Euromonitor, η ετήσια αύξηση του τζίρου των προϊόντων χωρίς γλουτένη παγκοσμίως ανέρχεται σε 12-13% και σε οικονομικά μεγέθη υπολογίζεται σε πάνω από 3,5 δισ. δολάρια.
Η κατανάλωση αυτών των τροφίμων ασφαλώς δεν αντιστοιχεί στους ασθενείς με κοιλιοκάκη (δηλαδή που πάσχουν από δυσανεξία στη γλουτένη) που είναι φορείς των γονιδίων HLA DQ2 και HLA DQ8 (δηλαδή έχουν γενετική προδιάθεση). Οι ασθενείς με κοιλιοκάκη αποτελούν το 1-3% του γενικού πληθυσμού ποσοστό που δεν δικαιολογεί σε καμία περίπτωση τα τεράστια κέρδη από την κατανάλωση των τροφίμων χωρίς γλουτένη. Έρευνα έδειξε ότι 1 στους 4 καταναλωτές πιστεύει ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι πιο υγιεινά από εκείνα που περιέχουν γλουτένη.
Μελέτες έδειξαν ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη είναι ιδιαίτερα δημοφιλή στις γυναίκες, στους μη λευκούς, και σε όσους έχουν χαμηλότερο κοινωνικο-οικονομικό status και χαμηλότερο επίπεδο εκπαίδευσης.
Διαβάστε επίσης: Υπογονιμότητα: 10 τρόποι για να αυξήσετε τη γονιμότητά σας.
Είναι πράγματι υγιεινά τα προϊόντα χωρίς γλουτένη;
Ένα κενό που υπάρχει στη βιβλιογραφία είναι η συσχέτιση μεταξύ της προτίμησης των τροφίμων χωρίς γλουτένη με την ποιότητα της διατροφής. Παραμένει άγνωστο ποιες διατροφικές συνήθειες ακολουθούν οι άνθρωποι που επιλέγουν προϊόντα με γλουτένη σε σχέση με όσους καταναλώνουν τρόφιμα χωρίς γλουτένη (είτε φυσικά είτε επεξεργασμένα).
Μελέτες έδειξαν ότι τα προϊόντα χωρίς γλουτένη έχουν μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νάτριο και κορεσμένα λιπαρά, γεγονός που τα καθιστούν λιγότερο υγιεινά σε σχέση με τα τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη. Για παράδειγμα, το ψωμί χωρίς γλουτένη έχει περισσότερες θερμίδες, λιγότερη πρωτεΐνη και περισσότερα ολικά και κορεσμένα λιπαρά σε σύγκριση με το ψωμί που περιέχει γλουτένη. Αντίθετα, οι μπάρες δημητριακών με ή χωρίς γλουτένη δεν διαφέρουν σημαντικά εκτός από το ότι αυτές που δεν έχουν γλουτένη περιέχουν λιγότερες θερμίδες. Συνεπώς, οι καταναλωτές που προτιμούν τρόφιμα χωρίς γλουτένη είναι πιθανόν να αγοράζουν προϊόντα χαμηλότερης ποιότητας πιστεύοντας ότι είναι πιο υγιεινά.
Παρόλα αυτά, οι καταναλωτές που αγοράζουν τρόφιμα χωρίς γλουτένη ενδεχομένως να είναι πιο ευαισθητοποιημένοι σε έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής, με καθημερινή άσκηση και διατήρηση ενός φυσιολογικού σωματικού βάρους, ακολουθώντας γενικότερα ένα πιο υγιεινό διαιτολόγιο που δεν έχει τόση σχέση με το αν περιέχει γλουτένη ή όχι.
Μια νέα Αμερικανική μελέτη δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο έγκριτο περιοδικό Journal of the Academy of Nutrition and Dietetics. Στη μελέτη αυτή συμπεριλήφθηκαν 1.819 νέοι ηλικίας 25-36 ετών και μελετήθηκε η επιλογή των τροφίμων και οι καθημερινές τους συνήθειες. Ενώ αρκετοί νέοι έτρωγαν πολύ υγιεινά, καταναλώνοντας πρωινό γεύμα και πολλά φρούτα και λαχανικά, άλλοι συνέχιζαν να καπνίζουν, να λαμβάνουν χάπια ή να προκαλούν εμετό για να χάσουν βάρος. Η μελέτη έδειξε ότι όσοι ακολουθούσαν μη υγιεινές συμπεριφορές για να χάσουν βάρος ήταν 3 φορές πιο πιθανό να επιλέγουν προϊόντα χωρίς γλουτένη σε σχέση με όσους έτρωγαν υγιεινά (πρωινό γεύμα, φρούτα, λαχανικά).
Ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν από τη μη κατανάλωση γλουτένης;
Μεγάλη Αμερικανική μελέτη έδειξε ότι η αποφυγή κατανάλωσης ολικών σπόρων ή γλουτένης από ανθρώπους που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη αυξάνει τον κίνδυνο καρδιακής νόσου. Η μελέτη δημοσιεύθηκε στο British Medical Journal και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι άνθρωποι που δεν πάσχουν από κοιλιοκάκη δεν θα πρέπει να ενθαρρύνονται να αποφεύγουν τη γλουτένη.
Επίσης, εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζουμε ότι η υπερβολική κατανάλωση προϊόντων χωρίς γλουτένη δεν αντισταθμίζει τους κινδύνους από την υπερβολική πρόσληψη τροφής. Οι καταναλωτές θα πρέπει να είναι εγκρατείς στην ποσότητα που τρώνε και να μη θεωρούν ότι καταναλώνοντας μεγάλη ποσότητα προϊόντων χωρίς γλουτένη βοηθάει να χάσουν βάρος και να έχουν καλύτερη υγεία.
Διαβάστε επίσης: "Παιδική Ασφάλεια Υγείας: Περιττό Έξοδο ή Ανάγκη Ουσίας;"
Υπάρχει τρόπος πρόληψης της εκδήλωσης της κοιλιοκάκης στα παιδιά με γενετική προδιάθεση;
Πρώιμες μελέτες παρατήρησης ανέδειξαν τον προστατευτικό ρόλο του μητρικού θηλασμού, ειδικά όταν ο θηλασμός συνεχίζεται κατά την έναρξη κατανάλωσης γλουτένης στην πρώτη παιδική ηλικία. Επιπλέον, ο σύγχρονος τρόπος διατροφής που περιλαμβάνει υψηλή κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, επεξεργασμένων δημητριακών, απλών σακχάρων, κορεσμένων λιπαρών, καθώς και η χαμηλή κατανάλωση φρούτων, λαχανικών και ολικών σπόρων, σχετίζεται με χαμηλού βαθμού χρόνια φλεγμονή, που εμπλέκεται στην αιτιολογία φλεγμονωδών καταστάσεων και αυτοάνοσων διαταραχών.
Αντίθετα, η δίαιτα Μεσογειακού τύπου, πλούσια σε φρούτα, λαχανικά, μη επεξεργασμένους σπόρους και ελαιόλαδο, σε συνδυασμό με περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου και επεξεργασμένου κρέατος, σχετίζονται με μειωμένο κίνδυνο διαφόρων παθήσεων φλεγμονώδους αιτιολογίας.
Ολλανδική μελέτη που δημοσιεύθηκε στο έγκριτο περιοδικό Gastroenterology διερεύνησε τη σχέση μεταξύ της διατροφής στην πρώτη παιδική ηλικία και την εμφάνιση κοιλιοκάκης. Οι ερευνητές μελέτησαν προοπτικά τη διατροφή 1997 παιδιών ηλικίας 1 έτους και διαπίστωσαν ότι η διατροφή πλούσια σε λαχανικά, ελαιόλαδο, ζυμαρικά ολικής αλέσεως και σπόρους, σε συνδυασμό με περιορισμό των επεξεργασμένων δημητριακών (δηλαδή χωρίς το πίτουρο και το φύτρο, πχ λευκό ψωμί, λευκό ρύζι, επεξεργασμένα κορν φλέικς, κέικ, μπισκότα, κράκερς, πίτες, γλυκά κλπ.) και των αναψυκτικών που περιέχουν ζάχαρη, συσχετίζονταν με σημαντικά χαμηλότερο κίνδυνο εμφάνισης κοιλιοκάκης στην ηλικία των 6 ετών (odds ratio 0,67, 95% confidence interval 0.53-0.84).
Τα ευρήματα αυτά είναι χρήσιμα στην κατανόηση των πιθανών παθογενετικών μηχανισμών που συσχετίζουν τη δίαιτα και τη διατροφή με την κοιλιοκάκη. Απαιτείται η ανάπτυξη στρατηγικών βασισμένων σε διατροφικές συνήθειες της πρώτης παιδικής ηλικίας, ειδικά στα παιδιά με γενετική προδιάθεση, ώστε να μειωθεί ο κίνδυνος να αναπτύξουν κοιλιοκάκη στη μετέπειτα ζωή τους.
Βιβλιογραφία
1. Cristoph MJ, et al. Who Values Gluten-Free? Dietary Intake, Behaviors, and Sociodemographic Characteristics of Young Adults Who Value Gluten-Free Food. J Acad Nutr Diet 2018;118:1389-98.
2. Lebwohl B, et al. Long term gluten consumption in adults without celiac disease and risk of coronary heart disease: prospective cohort study. BMJ 2017;357:j1892.
3. Packaged Facts. Gluten-Free Foods in the U.S., 6th ed. 2016.
4. Szajewska H, et al. Systematic review: early infant feeding and the prevention of coeliac disease. Aliment Pharmacol Ther 2012;36:607-18.
5. Barroso M, et al. Dietary patterns after the weaning and lactation period are associated with celiac disease autoimmunity in children. Gastroenterology 2018;154:2087-96.
----
Γράφει ο Γαστρεντερολόγος Χρήστος Ζαβός, www.peptiko.gr